Nông sản: Xuất khẩu tăng, giải cứu nhiều?

Kinh Tế

16/11/2018 | 09:51 GMT+7

Kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng nông sản tăng đều qua từng năm, nhưng cùng với đó những thông tin về giải cứu nông sản cũng xuất hiện nhiều. Thống kê mới đây cho thấy chỉ riêng xuất khẩu rau quả cũng đã vượt xa xuất khẩu dầu thô, nhưng mặt khác chuyện giải cứu thanh long, khoai lang… tiếp tục là thời sự nóng hổi. Đặt hai câu chuyện cạnh nhau, các chuyên gia cho rằng bài toán nông sản vẫn còn thiếu một lời giải căn cơ.

Một nông dân bên vườn bưởi.

“Nghịch lý” của rau quả

Trong dữ liệu thống kê hàng năm của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), trước năm 2016 chỉ có chín mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực, trong đó không có rau quả. Từ năm 2017, mặt hàng này mới có trong nhóm những mặt hàng nông sản xuất khẩu được đưa vào báo cáo. Điều gây ngạc nhiên là ngay trong năm 2017 mặt hàng hàng rau quả đã đạt giá trị xuất khẩu đến 3,45 tỉ đô la Mỹ, một con số ấn tượng! Và, một điều đáng chú ý không kém, đến 76% lượng hàng này trong 11 tháng của năm 2017 lại tập trung chỉ vào một thị trường: Trung Quốc.

Từ đầu năm đến nay, đường đi của rau quả xuất khẩu cũng từa tựa năm ngoái. Giá trị xuất khẩu rau quả 10 tháng đầu năm 2018 ước đạt 3,3 tỉ đô la, và Trung Quốc vẫn đứng vị trí thứ nhất về thị trường nhập khẩu rau quả của Việt Nam. Trong chín tháng đầu năm 2018, xuất khẩu rau quả chỉ tính riêng thị trường Trung Quốc đã đạt đến 2,2 tỉ đô la, vượt xa giá trị xuất khẩu của dầu thô - một trong những mặt hàng từng mang về giá trị lớn cho Việt Nam. Trong chín tháng đầu năm, giá trị xuất khẩu của dầu thô chỉ có 1,7 tỉ đô la Mỹ, thấp hơn 500 triệu đô la so với rau quả.

Số liệu của Bộ NN&PTNT cũng cho thấy nhiều mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đều bán sang quốc gia đông dân nhất thế giới với tỷ lệ lớn. Cụ thể, ngoài mặt hàng rau quả kể trên còn có những sản phẩm khác như gạo. Trong chín tháng đầu năm 2018, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam với thị phần 23,6%, tương đương 1,13 triệu tấn. Sắn và các sản phẩm từ sắn, trong số 1,828 triệu tấn được xuất khẩu, thị trường này chiếm 86,6%, tương đương 1,583 triệu tấn. Ngoài ra, với những mặt hàng khác như cao su, điều nhân, thủy sản..., Trung Quốc luôn nằm trong bốn thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam.

Vì thế, thị trường Trung Quốc chỉ cần ngưng nhập một mặt hàng nông sản nào đó của Việt Nam là lập tức mặt hàng này bị ứ đọng, các cơ quan chức năng lại bàn chuyện “giải cứu” như câu chuyện dưa hấu, thanh long, khoai lang, chuối... đã từng xảy ra. Chẳng đâu xa, sau chuyện khoai lang, thanh long rớt giá thì mới đây đến lượt bưởi da xanh chỉ còn hơn 30.000 đồng/ki lô gam, giảm một nửa so với hồi tháng 9, mà nguyên nhân là do Trung Quốc mua ít lại.

Có thể thấy, bên cạnh thông tin giá trị xuất khẩu nông sản tăng thì thông tin “giải cứu” nông sản cũng xuất hiện nhiều mà lý do thường là “thương lái ngừng mua để bán qua Trung Quốc”.

Không chỉ là chuyện “giải cứu”

Trên góc nhìn của một người nghiên cứu về thị trường nông sản, ông Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (IPSARD), cho rằng năm nào cũng phải “giải cứu” nông sản là do phụ thuộc vào một số thị trường nhất định, đồng thời bị chi phối bởi yếu tố cung cầu.

Theo ông Sơn, một trong điểm yếu của ngành nông nghiệp là thiếu thông tin khiến nông dân không biết cách nào để sản xuất cho đúng nhu cầu thị trường. Phần đông nông dân cứ làm theo kiểu nếu vụ trước bán được thì vụ sau tăng quy mô sản xuất. Đến khi cung vượt quá cầu, giá giảm, cơ quan quản lý lại đưa ra giải pháp tình thế, như phát động phong trào giải cứu, hay mua tạm trữ để ổn định như trường hợp lúa gạo.

Cũng theo ông Sơn, sở dĩ giá trị xuất khẩu nông sản vẫn tiếp tục tăng là do Việt Nam chuyển đổi cơ cấu bằng cách giảm sản xuất những mặt hàng không có dư địa tăng trưởng, chuyển sang những mặt hàng khác mà nhu cầu thị trường đang cần.

Cụ thể, nếu trước đây, Chính phủ luôn có chương trình tạm trữ 1 triệu tấn gạo (quy ra lúa là 2 triệu tấn) thì nay không cần nữa vì ngành nông nghiệp đã giảm sản lượng lúa gạo, nhưng tăng nuôi trồng thủy sản, trái cây... Cho nên, về tổng thể đã giúp giá trị xuất khẩu toàn ngành tăng mạnh, trong đó, mặt hàng rau củ quả dễ dàng gia nhập câu lạc bộ 3 tỉ đô la.

Tuy nhiên, về lâu dài, ngành nông nghiệp không chỉ đối mặt với chuyện giải cứu mà còn có những thách thức lớn hơn. Một khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) có hiệu lực thì nông sản Việt Nam có cơ hội để mở rộng thị trường nhưng ngược lại cũng sẽ bị cạnh tranh ngay trên sân nhà. “Lâu nay, trong lĩnh vực nông nghiệp, số doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) còn chiếm tỷ lệ thấp nhưng có thể thời gian tới sẽ tăng lên. Điểm mạnh của doanh nghiệp FDI là có công nghệ, có vốn và có thị trường nên nông dân sẽ làm công cho những doanh nghiệp này là khó tránh khỏi. Lúc đó, ngành nông nghiệp có thể đi theo “vết xe” của các ngành như may mặc, công nghiệp trước đây”, ông Sơn nhận xét.

Ông Sơn cho rằng, để ngành nông nghiệp từng bước chuyển từ sản xuất theo số lượng sang sản xuất sản phẩm chất lượng cao, gia tăng giá trị, thì đầu tiên là phải có những thay đổi ở tầm quản lý nhà nước, bằng cách thay đổi thể chế, giúp nông dân có thể liên kết để hình thành hợp tác xã lớn, có khả năng đàm phán với doanh nghiệp; tiếp đến là phát triển công nghiệp chế biến, thông tin thị trường, logistics... cũng như có những chính sách hỗ trợ để doanh nghiệp đầu tư nhiều hơn vào công nghệ chế biến tiên tiến, hiện đại.

Rau quả Thái Lan “mượn đường” sang Trung Quốc?

Giám đốc một doanh nghiệp xuất khẩu rau quả ở TPHCM cho biết, thời gian qua, có một số doanh nghiệp đã nhập rau quả từ Thái Lan để xuất sang thị trường Trung Quốc. Theo vị giám đốc này, đây là điều bình thường. Ở góc độ kinh doanh, khi nhận được yêu cầu của khách hàng và thấy nhu cầu thị trường cần thì doanh nghiệp sẽ mua đi bán lại, miễn sao thu được một mức lời nào đó chứ không quan tâm đó là sản phẩm nước nào.

“Tôi biết một số doanh nghiệp trong ASEAN đã mua nông sản của Việt Nam rồi bán vào thị trường Hồng Kông, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Doanh nghiệp Việt Nam biết điều đó nhưng phải chấp nhận vì không có mối quan hệ làm ăn. Nghĩa là nông sản Việt Nam cũng mượn đường các nước ASEAN để xuất vào những thị trường này. Do đó, rau quả Thái Lan mượn đường Việt Nam để xuất sang Trung Quốc, theo tôi là bình thường trong thương mại”, ông nói.

Theo Thời báo Kinh tế Sài Gòn

Từ khóa:

Other news